Betekenis en patroon van een Fries knottedoek

In een oud handwerkboek vond ik een knipsel, en op het knipsel stond een patroon. Ik herkende het gelijk: het is het motief uit de 17e eeuw wat ik een paar jaar geleden naborduurde. De informatie van dit knipsel neem ik over voor dit blogje. Gelukkig heeft degene die het knipsel bewaarde er de datum opgeschreven: maart 1982. En onderin is nog te lezen dat dit komt uit de “Friesland Post”. Het motief was geborduurd op een knottedoek, en die speelde een hoofdrol in een Fries vrijers-ritueel.

Wotte ? sa wotte
Sa heste de knotte
Wost it net dwaen
Den kinst my de knotte werjaen

Wil je ? – Als je wilt
Dan heb je de knotte doek
Wil je niet
Dan moet je mij de knotte teruggeven^.

Als dit werd gezegd, dan meende hij het serieus. Een jongeman zei deze vier regels, soms met een variatie, en bood  haar  daarbij een losjes geknoopte doek met geldstukken aan. Als ze de knoop aantrok, dan kreeg ze de doek met inhoud èn hem, die de andere punt van de doek vasthield.

Het was dus een 17e-eeuws Fries verlovings-ritueel. De geldstukken waren in het geborduurde ‘knottedoek’ geknoopt. Deze ‘knotte’ (vergelijk het Engelse ‘knot’) was losjes geknoopt. Het aantrekken van de knoop door het meisje was symbolisch. Na deze handeling, die tegelijk ook een liefdesverklaring was, vervoegde de vader van de jongeman zich bij het gezelschap. Met de hoed in de hand vroeg hij toestemming aan de vader van het meisje dat zijn zoon met haar zou mogen converseren en verkeren. Hierna volgde het tijdvak van het vrijen om het ja-woord.
Als alles naar wens verliep, verscheen de vader van de jongen na enige tijd opnieuw bij de vader van zijn a.s. schoondochter. Nu vroeg hij om toestemming voor het huwelijk. Daarvoor was meer nodig dan alleen de hoed in de hand. Hij schonk zijn a.s. schoondochter een zilveren ‘bras’, dit is een zilveren haak met verschillende afhangende kettingen. Aan deze kettingen hingen een schaar, een mesje, een naaldenkoker, een speldenkussen, een bak met reukwerk, een spiegeltje etc. Het dragen van en bras werd als een grote eer beschouwd. Het sieraad was een teken dat de dochter ‘verzeid’ was.

Het artikel uit de Friesland Post eindigt met: “Voor wie een trouwlustige zoon heeft, geven wij het patroon van een knottedoek. Het patroon wordt met donkerrode zijde in kruissteek op kaaslinnen geborduurd. Het bestaat uit een middenstuk met vier hoekvullingen en rand. Naast de beide namen en trouwdata wordt dikwijls ook een rijmpje toegevoegd.”

Een voorbeeld van zo’n rijmpje is:
Schoon lief’ken jent
ontvang wat ik u zend
Al is de gave kleen
Gij weet dat ik het meen.

Van het knipsel heb ik maar één exemplaar (ik plaats het in m’n shop).
Maar wie dus óók dit motief wil borduren kan nog veel beter terecht in het boek Merklap motieven, want daar staat het patroon veel duidelijker in. Van dit rijke boek met zeer veel Hollandse (merklap)motieven heb ik nog een paar exemplaren in m’n shop.

Zo, na al die aandacht voor Britse huwelijks-rituelen was het ook wel weer leuk om eens wat te lezen over hoe het (in de rijke kringen) in Friesland in de 17 eeuw ging.
Maar vooral omdat ik dit motief voor mijn visitekaartjes gebruik vond ik het leuk om er een wat langer blogje aan te wijden.