Geborduurde levensbomen

De levensboom is één van de voornaamste motieven op merklappen en in andere toepassingen. Hij komt al eeuwenlang in allerlei vormen voor. Heel vaak zie je de levensboom afgebeeld met aan weerszijden dieren of mensen. Ook levensbomen met een hart in het midden komen veel voor. En levensbomen die in de kruin worden omgeven door vogels. Vaak groeit de boom dan uit een driehoekig voetstuk of in een pot of urn.

Welke symboliek hoort hierbij? Ik kreeg een vraag of iemand die een foto mocht sturen van een borduurwerk wat ze haar leven lang bij haar ouders had zien hangen. Ze vroeg of ik daar wat meer van wist. Ik kan me voorstellen dat je dat na al die jaren wel eens wil weten. De foto was van een zwarte gestileerde boom, met twee vogels in de kruin en twee op de grond. Eén van de talloze variaties die er vroeger zijn geborduurd. Ik vertel graag wat over de achtergrond. Daarbij maak ik gebruik van de boeken Merklap-motieven van A. Meulenbelt en Merklappen van G. Boone.

De boom is één van de oudste zinnebeelden en gaat terug tot het Paradijsverhaal uit het eerste boek van de Bijbel. Nadat Adam en Eva van de  boom van kennis van goed en kwaad hadden gegeten, werden zij verbannen uit de Hof van Eden om hen ervan te weerhouden om van de vruchten van de boom des levens te eten.
In het laatste boek van de Bijbel wordt de boom des levens nog een keer genoemd. Volgens de profetie over de toekomst zullen twee levensbomen in het midden van het plein van de stad Jeruzalem staan, aan weerskanten van de rivier. De bladeren van die levensboom zullen tot genezing van de mensheid zijn. Dat is dus de omkering van het Paradijsverhaal.

Ook in andere tradities neemt de levensboom een centrale plaats in. In Egypte was de wilde vijgeboom (de sycamore) de plaats waar de goden zetelen. Uit de literatuur van Mesopotamië is een boom van licht bekend, die ergens aan het oostelijke uiteinde van de wereld stond, waar de zon opgaat. In de Assyrische kunst wordt deze zonneboom vaak afgebeeld, ook weer met vleugel-wezens. In Perzië was een boom bekend die zaad droeg van alle bestaande planten. Zo was deze boom de instandhouder van het plantenleven op aarde. De zaden werden door een vogel weggedragen en rondgestrooid.

Dichter bij huis weten we van de bomendienst van de Germanen. Daar zijn dan ook onze tradities rond de Kerstboom, de Meiboom en de Palmpaasstok van af te leiden. De conclusie is dat het symbool van de boom zo oud is als de mensheid. Hij is in steen gebeiteld, in weefwerk geweven of geborduurd op merklappen. In veel culturen wordt met verering over oude bomen gesproken. Soms is hij de wereldboom: zijn voet in de aarde en zijn kruin in de hemel. Dan weer is hij de brenger van eten of drinken. Hij is de boom der kennis, of van het eeuwige leven. De levensboom is uitgebeeld op tempels, zuilen, vazen, reliëfs, munten en tapijten. Steeds is de boom verbonden met religie.

Ik borduur zelf graag levensbomen en verzamel ze ook graag. Aan vragenstelster zal ik antwoord geven dat haar borduurwerkje de moeite waard is om zelf te houden, zeker als het al zo lang tot haar achtergrond behoort.