Het geheim van de middeleeuwen in gouddraad en zijde

ut

Voor een ‘andere kijk op borduren’ ging ik naar Utrecht. Daar is een unieke tentoonstelling te zien over de borduurkunst in de middeleeuwen. De borduurkunst was een geëerd en geacht beroep wat vooral door mannen werd uitgevoerd. En ik vond het dan ook heel gepast dat ik deze tentoonstelling met een man ging bekijken: mijn zoon! Hij kwam met de fiets en ik met de trein en we liepen samen eerst onder die prachtige Domtoren door. Daarna liepen we op de zonnige zaterdag naar het nabijgelegen Catharijneconvent (foto rechtsonder in de collage).

Geborduurde gaffelkruisen
In een tentoonstelling die nog ruim een maand duurt, is het “Geheim van de middeleeuwen” te zien. Dit geheim is dat de kerkelijke gewaden in de Middeleeuwen tot de meest waardevolle  kunstschatten behoorden. Deze pronkstukken, gemaakt van materialen als goudbrokaat, fluweel, gouddraad en zijde, waren kostbaarder dan schilderijen, beelden en gouden of zilveren voorwerpen.
Het museum toont nu de mooiste en zeldzaamste laatmiddeleeuwse gewaden uit nationale en internationale verzamelingen. Een tentoonstelling als deze was zelden of nooit eerder te zien (volgens een krant).

Details kazuifel van Maximilliaan
Een schilder ontwierp het patroon voor de borduurwerken. Om de compositie over te zetten op het opgespannen linnen werd van de tekening een carton gemaakt. Een geborduurde scène bestaat meestal uit verschillende onderdelen. Onder geborduurde baldakijnen of bogen werd ruimte uitgespaard voor heiligenfiguurtjes. Deze figuren werden als losse borduurwerken uitgevoerd en in een later stadium toegevoegd. Om een indruk te krijgen van het vele werk werd in de tentoonstelling verteld dat een borduurder een hele week werkte aan één figuurtje.
Ik fotografeerde een paar details van een kazuifel waarop de Boom van Jesse werd uitgebeeld. Bovenin koning David en middenop het bekende tafereel van de heilige familie. Op de rug van dit kostbare kazuivel waren nog zes andere koningen afgebeeld.

St. Willibrordkerk Utrecht
In de middeleeuwse kerken gold het uitgangspunt: Deo optimo maximo: voor God is alleen het mooiste goed genoeg. Een middeleeuwse kerk zag men als het Huis van God en gebouw en interieur Detail uit Gregoriumsmismoesten een afspiegeling zijn van het hemelse Jeruzalem: de stad die schittert als edelstenen en waar de straten van goud zijn. Daarom werden de kerken versierd met gekleurde beelden, grote schilderijen en schitterend goud- en zilverwerk. En ook de kleding van de geestelijken was dus zeer luxueus. Gewaden van kostbare stoffen met goudborduurwerk. De prijs van nieuwe kleding was aanzienlijk: geen ander kunstwerk in de kerk was zo duur. Een set gewaden kostte wel drie keer zoveel als bijvoorbeeld een nieuw orgel.
Deze foto nam ik na ons museumbezoek in de St. Willibrordkerk, eveneens in het centrum van Utrecht.
Maar nu weer terug naar de tentoonstelling:

Geborduurde middeleeuwse kerkelijke gewaden
Door het verwerkte gouddraad kan de uitrusting van eenKoorkapschild met wijding van Willibrord bisschop wel dertig kilo wegen. Hij draagt verschillende lagen over elkaar. Als eerste een wit linnen albe (onderkleed). Daarover een amict, een halsdoek die de kostbare overgewaden moet beschermen. De priester die de mis opdraagt heeft een kazuifel aan. Bij andere gelegenheden draagt hij een koorkap, een capevormige mantel. Deze wordt aan de hals gesloten met een koorkapsluiting en aan de achterzijde versierd met een koorkapschild. En die zijn ook allemaal rijk versierd.

Goudborduren in Catharijneconvent
De middeleeuwse kerkelijke gewaden bestaan uit een geweven basisstof van zijde of fluweel, waarop de geborduurde ornamenten zijn bevestigd. In de loop der tijden werden de liturgische gewaden nogal eens verknipt en gemoderniseerd, en versleten stukken werden weer vervangen. Soms was het nog moeilijk om te achterhalen hoe een oorspronkelijk gewaad eruit heeft gezien. Er is veel onderzoek gedaan om te weten hoe de gewaden tot stand zijn gekomen, Detail borduurkunst Catharijneconventwie eraan geborduurd heeft etc. En in het museum is ook veel moeite gedaan om wat van de achtergrond en werkwijze door te geven. Zo kon je bijvoorbeeld kleine stukjes goudborduurwerk onder een loupe bekijken en was er uitleg over de namen van de verschillende gebruikte technieken. Als je  zo’n stukje stof onder de loupe ziet, is de bewondering nog groter.
Het Catharijneconvent bezit één van de belangrijkste collecties Nederlandse laatmiddeleeuwse paramenten ter wereld. Wie hierin geïnteresseerd is: van harte aanbevolen om deze tentoonstelling ook te bekijken. Maar als de reis naar Utrecht te ver is (of als daar geen zoon hebt wonen….) dan kun je ook een idee krijgen via de website van dit musuem, waar een paar interessante filmpjes zijn te zien.

Borduurwerk op middeleeuwse gewaden

4 gedachten over “Het geheim van de middeleeuwen in gouddraad en zijde”

    1. Bedankt voor je reactie Mieke! Juist voor dit blogje waar een hoop werk in zit vond ik het leuk dat er iemand reageerde.

  1. Wat leuk Margriet om bij jou te lezen over deze tentoonstelling.
    Ik ben een paar weken geleden gegaan.
    Wat ik ook zo leuk vond om te ontdekken was dat men ook heel zuinig was. Geen punt dat de patronen niet altijd doorlopen, als de kleur maar hetzelfde was.
    En dan zie je bv. op een schouder ineens een naad en een iets ander motief.
    Het schitterende borduurwerk valt het meeste op, de stof waar het op is gezet is van ondergeschikt belang.
    Ik ging op zondag, zag daardoor een doorlopende demonstratie goudborduren.
    En bij de textiel-taxatie een hele mooie merklap 🙂

    1. Hallo Ine, bedankt voor je reactie. Deze tentoonstelling is inderdaad heel bijzonder en zo opgezet dat je er veel van opsteekt. Ik was op zaterdag en heb een tijdje bij het weven met gouddraad gekeken, ook zo mooi. En ik zag pas later thuis dat je ook je textiel kon laten taxeren. Voor anderen die nog willen gaan misschien handig om vooraf op de website te kijken want die demonstraties zijn ook echt de moeite waard.

Laat een antwoord achter aan Margriet Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Meer lezen? Wellicht is dit interessant...

Scroll naar boven
Archief van de blogjes
Blogjes per week

De laatste 15 weken worden weergegeven

Blogjes per maand

2024

2023

2022

2021

2020

2019

2018

2017

2016

2015

2014

2013

Bedankt voor het bericht

Het bericht is succesvol verstuurd.

Bedankt hiervoor.