Zien en Geloven (in de middeleeuwen)

Aan het begin van de week kwam Jezus Jeruzalem binnen op een ezel en werd er door het volk “Hosanna!” geroepen. Hij was welkom en de verwachtingen waren hoog.
Aan het eind van de week werd er iets heel anders geroepen: “Kruisig hem!”. De gebeurtenissen die daarop volgden waren wereldschokkend en zijn opgeschreven in de bijbel. En dat werd ook wereldveranderend: het christendom is eruit voortgekomen.

Vorige maand bezocht ik de tentoonstelling Zien & Geloven in het Rijksmuseum in Enschede. Deze tentoonstelling duurt nog twee weken en is een aanrader voor wie wil ontdekken hoe tijdens de middeleeuwen een groot deel van het christendom werd vormgegeven. De katholieke invulling daarvan bood een totaal-beleving voor de gelovige. Tijdens religieuze ceremonies kwamen schilderijen, beelden en andere objecten tot leven. Er werd met wierookvaten door de lucht gezwaaid, klokken geluid en gezangen vulden de hoge ruimtes van imposante gebouwen. Allerlei religieuze voorwerpen zoals kruizen en getijdenboeken werden aangeraakt en zelfs gekust.

De kunst was dienstbaar aan de religie en kwam tot grote hoogtepunten. Het kijken daarnaar verdiepte de geloofsbeleving. Niet alleen schilderijen maar ook beelden droegen daaraan bij. Deze maakten een bijna tastbare verbinding met het goddelijke mogelijk.
Op de bovenste foto is een beeld uit de eerste helft van de 14e eeuw te zien, Jezus die rijdt op een Palmezel.

Net als in de tentoonstelling in Brugge hier ook veel middeleeuwse gebedenboeken. Toen de geletterdheid toenam werden boeken belangrijk. Lezen werd aangemoedigd als een manier om dichter tot God te naderen. De rijke illustraties hielpen daar ook bij. Lezen en bidden vergde een aktieve houding zowel mentaal als fysiek. Bidden deed je zittend, staand, geknield en soms uitgestrekt liggend op de vloer. Dus ook hierdoor werd de hele persoon betrokken bij de geloofsbeleving.

Op de onderste foto een triptiek waarop ‘de bewening’ na de kruisafname is weergegeven.

In onze tijd komt er weer meer nadruk op eigentijdse vormen om het geloof te beleven en om de diepere betekenissen van de heilsfeiten te begrijpen. Ook leren we weer om ‘ik ben bij je’ te zeggen èn de troost daarvan te ondergaan.