Boeken de Nuttige Handwerken

Tot de ‘nuttige handwerken voor meisjes’ hoorden de vakken Breien, Knippen en Naaien, Haken, Mazen en Stoppen en Versierend Afwerken. Een leerling die deze vakken beheerste, was in staat alle onderkleding en enige bovenkleding te vervaardigen, te versieren en te verstellen. (uit de inleiding uit 1947)

En hoe breng je dat die leerlingen bij? Om les te geven in deze vakken, moest voor ieder onderdeel een leergang worden gegeven. Dat is een methodisch rangschikken van de leerstof, waarbij de lesstof steeds moeilijker wordt. In een leerplan werd de verdeling van de leerstof over de verschillende jaren vastgesteld.

Daar was vroeger grondig over nagedacht. Vanaf 1878 werd ‘nuttige handwerken voor meisjes’ een verplicht vak op het rooster van alle lagere scholen. En vanaf die tijd werden ook de leerplannen ontwikkeld. Ook voor de onderwijzeressen die later de meisjes zouden onderwijzen, waren er leerplannen en dat zijn deze boeken. De drie boeken op de bovenste rij zijn van de hand van K. van Heyst (en in een latere druk werden daarin door anderen wat wijzigen aangebracht).
De boeken op de onderste rij zijn van Lang en Overdijkink en missen het woordje ‘De’ in de titel.

Eerder schreef ik over de Nuttige Handwerken-boeken n.a.v. een nieuwe (gelijknamige) uitgave uit onze tijd, waaraan de ondertitel “Vreugde en Verdriet” is toegevoegd. In dit boek met mooie foto’s van oude bewaarde oefenlapjes werden oudere dames gevraagd om wat herinneringen op te halen aan die strenge tijd, waarin alles zo precies moest, en aan de toch ook wel mooie tijd, waarin het handwerk op zo’n hoge plaats stond.
En nog eerder (in de begintijd van mijn blog) schreef ik een stukje over een Nuttig-Handwerk-boek, toen ik een ‘plaat’ uit dat boek wilde laten zien van de schorten die de meisjes droegen.

Dus al twee keer eerder aandacht gegeven aan deze bekende leergangen, die zoveel lesstof bevatten voor de aanstaande onderwijzeressen. Nu heb ik de gelegenheid om meerdere exemplaren te laten zien, voordat die weer andere kanten uitwaaien. En om daarbij ook nog iets anders uit de handwerkgeschiedenis te noemen.

Om handwerkles op de lagere school te geven, moest de onderwijzeres in het bezit zijn van de akte K. Scholen konden er voor kiezen om een aparte handwerkjuf in dienst te nemen, maar ze hadden het liefst dat de eigen onderwijzeressen die handwerklessen verzorgden. De ‘kwekelingen’ vergrootten hun kansen op een vaste aanstelling als ze die akte K behaalden. Dus zijn er gedurende vele decennia in de vorige eeuw talloze proeflapjes en proef-werkjes gemaakt door de aanstaande juffen, waarvan de voorbeelden allemaal uit deze boeken kwamen.

Het laatste boek op de foto heeft nog de bruine kaft, die de kwekeling vroeger om haar boek deed en die er meer dan 60 jaar later nog om zat. Ik kreeg dit boek van een oudere mevrouw en vond dat een mooi moment. Het was echt dat ze het boek “aan mij toevertrouwde”, in plaats van “hier-daar-heb-jij-nog-wel-wat-aan.” Dat was mijn momentje van het merken hoe die vroegere generatie juffen met grote inzet en toewijding eerst zelf de handwerklessen volgde, en later de handwerklessen doorgaf aan talloze leerlingen. Die dus allemaal degelijk en ‘nuttig’ handwerkles kregen, waar ze hun hele leven plezier van konden hebben.

Nu worden deze boeken vooral weer gezocht voor nostalgie, om herinneringen op te halen (al meerdere keren een berichtje gehad hoe blij iemand was om na vele jaren dit boek te hebben teruggevonden), en om de vele proeflapjes die nog in omloop zijn te kunnen duiden. Zojuist werd nog weer een boek besteld, dus nu eerst m’n voornemen waargemaakt om hier nog eens wat over te schrijven. En om al die verschillende voorkanten bij elkaar te laten zien. Deze heb ik dus nu weer allemaal in m’n shop.