Vergelijking van oude merklappen met een oud boekje uit dezelfde tijd

Op oude merklappen is veel bijbelse symboliek te vinden, waarbij de levensboom misschien wel de meest bekende is. Deze wordt sterk gestileerd weergegeven, of heel herkenbaar, soms met het eerste mensenpaar ernaast, en een kronkelende slang in de takken. Op twee oude merklappen, uit 1814 en 1756, legde ik een boekje uit dezelfde tijd en nu is het interessant om te zien hoe het boekje ook verdere informatie geeft over het vroegere gebruik om die symbolen te borduren. Het boekje heet “Een Lusthof des Gemoeds”, en was bedoeld als onderricht voor jonge lidmaten van de Doopsgezinde kerk. Mijn man koopt zulke oude boeken, restaureert ze en verkoopt ze dan weer. Deze werd nu besteld door een profesor die hier al veel studie naar heeft gedaan. Voordat het op de post gaat liet hij het mij nog even zien. Ik vond het zo interessant dat ik er nog wel een paar uur in wilde lezen!

Het boekje is opgebouwd als ‘Samenspraak’ tussen een ‘Wandelende Ziele’ (iemand die zoekt verder te groeien in het geloof en begeleid wil worden op zijn levensweg) en enkele belangrijke bijbelse personages, te weten Adam, Noach en Simon Cleopafas, en het bevat volgens de ondertitel “de geschiedenissen van de Schepping der weereld af, tot op en na de verwoesting van Jeruzalem.” De eerst mens, Adam, is bijna 1000 jaar oud geworden en dus kon een fictief gesprek worden opgesteld tussen de ‘Wandelende Ziele’ en deze mens die het allemaal heeft meegemaakt, het begin van de wereld.

Ik vond het een unieke gelegenheid om zo een indruk te krijgen van het gedachtegoed van de tijd waarin ook die merk- en stoplappen werden gemaakt, met de veelvuldig afgebeelde levensboom. Hieronder geef ik een stuk van die eerste Samenspraak weer:

Wandelende Ziele:
Vertel mij noch wat van ’t Paradijs

Adam:
Het is naar zyne waarheidt niet te vertellen, hoe liefelyk en geneuglyk dat het daar was. De Boomen stonden daar alle in order met verscheiden bladen en vruchte; ik ging van den eenen tot den anderen, en waar het my luste, daar at ik van; de Vogelkens sprongen op de takken, en zongen zeer liefelyk: want de schepselen waaren veel vrolyker, doen haar voorname Hoofd noch in zyn fleur stond, en vriendschap met God had, als naderhand, want nu schynenze met hem te zcuhten: de Dieren kwamen alle gehoorzamelyk tot my, als tot haaren Heer, en ik gaf ze alle naamen, elk naar zyn eigenschap en hoedanigheid; Want God had my de wysheid gegeven, dat ik gewisse kennisse aller dingen had, die onder my waren. De Akker bracht my overvloedige vruchten voort, zo veel als ik zelf begeerde. Daar was geen kommer, moeite, angst, noch zorg in; Daar en boven had Godt tot myn vermaak en behulp een Gezellinne gegeven, op dat doch alle deze vreugde in veelen zouden genooten worden. Deeze had ik boven maaten lief; want zy was van myn eige vleesch en been geschapen, ’t welk ik zo haaft gewaardierd, als ik ze zag. Wy hadden groote vreugde te zaamen in de Lusthof, nimmermeer was er een scheelwoord, wy leefden als lammeren, zoet, onnozel, goedertieren, geen zorg bekommerde ons, wy gingen naar vermeiden in den Hof; luste het ons wat te plukken, dat deeden wy: van de wateren der Crystallige rivieren dronken wy; in de Zielen hadden wy schoone en heerlyke krachten, wy branden van liefde tot God, als hy ons gemaakten, die ingeplante minne was ons leven onder malkander, wy wisten van logen noch bedrog, en geen zwakheid beklom onze herten, wy wiste niet dat er eenig quaad in de wereld wsa, of ergens in eenige plaatse, wy leefden simpelyk uit het goed dat ons God ingestort had, want wy hadden meer gemeenschap met het Godlyke goed, als wy zelve wisten. Gelyk een Kind nimmermeer volkomen kukndig is van de liefde en de vrindschap zyns Vaders, dan als het dezelve verloren heeft, alzo hebben wy ook naderhand recht bevonden, toen wy uit dat liefelyke Paradys verdreeven wierden, wat grooter goed wy in het zelve hadden bezeten.

Wandelende Ziele:
Vader, het was wonder, nadien God u met zo heerlyken wysheid begaaft had, dat gy u liet afleiden van uwen Schapper, door het overtreden van een eenig Gebod, daar zo veel aan gelegen was.

Adam:
O, Zoon! het is niet te zeggen, wat een Vrouw vermag omtrent een Man, die zyne liefde op haar gezet heeft: te meer, wannneer het schyn van redenen heeft: want die arglistige Slang had zulke redenen by gebracht, dat het scheen dat er groote winning voor ons was. Want zy had myne onnozele Vrouw wys gemaakt, dat wy zouden zyn gelyk God, en dat hy daarom het verbod des Booms gegeeven had, om dat hy niet wilde dat wy hem zouden gelyk zyn.

Wandelende Ziele:
O groote listigheid!

Adam:
Hier door wierd zy waggelende gemaakte, en hebbende zelf een natuurlyke begeerlykheid daar toe (overmits de schoonheid en liefelykheid des Booms) zo bewilligde zy daar in, en at..

Wandelende Ziele:
O droevig eeten!

Adam:
En hier mede niet te vreden zynde, quam zy tot my geloopen met de zelfde reden, die zy van de Slang verstaan had; en ik, merkende dat de reden eenen schyn der wysheid had, liet my ook daar toe brengen dat ik at.

Het boekje uit 1768, de Vermeerderde Lusthoef des Gemoeds, legde ik ook op een replica-merklap, omdat ik op dit moment geen oude lap heb waarop de levensboom met Adam en Eva is geborduurd. Maar zo geeft het ook wel een beeld van hoe deze kenmerkende afbeelding vroeger veelvuldig is weergegeven. Helemaal passend bij het gedachtegoed van die tijd!