Afbeeldingen en Woorden, van Maria en Johannes

Woorden en beelden: die hebben in hoge mate de geschiedenis van het christendom bepaald en beïnvloed. Het begon met woorden: gelovigen die de woorden van Jezus doorgaven, een apostel die brieven schreef en evangelisten die tientallen jaren later in viervoud opschreven wat er destijds allemaal was gebeurd en daar een ‘eigentijdse’ compositie van maakten. Die verslagen staan aan het begin van het tweede deel van de Bijbel. Het Evangelie van Johannes is het vierde en laatste evangelie, en dat evangelie begint met de beroemd geworden woorden: ‘In den beginne was het Woord en het Woord was bij God en het Woord was God’. Onderzoekers constateerden dat deze woorden op het papier staan wat de afgebeelde Johannes aan het schrijven is. Maar achter hem probeert een duivel het verder schrijven onmogelijk te maken door het stelen van zijn inktkoker.

Wanneer is dit schilderij van Johannes, het evangelie schrijvend, gemaakt? Het wordt toegeschreven aan de ‘Meester van de Legende van de Heilige Lucia’ tussen 1475 en 1500.
En waar hangt het? In het Depot van het Museum Boymans van Beuningen, waar maar een paar schilderijen te bezichtigen zijn zolang het grote museum nog dicht is. Die paar schilderijen hangen een beetje vreemd in de kille ruimte, waar geen sfeer is maar alleen (klimaat)controle. Vorige maand was ik hier, en bewaarde deze foto’s voor pasen.

Het zijn eersteklas kunstschatten! Juist omdat die schilderijen zo oud zijn. En omdat er van alles mee is gebeurd. Door de rare manier van ophangen is het ook mogelijk om de achterkant van de schilderijen te zien, en dat was gewoon ontroerend. Echt letterlijk ontroerend: mijn dochter en ik kregen tranen in onze ogen. Achterop het schilderij van Jan van Eyk, getiteld “De drie Maria’s aan het graf” was een briefje uit 1945 te lezen. Daarop wordt vermeld dat dit kunstwerk in de laatste oorlogswinter bij Vierhouten onder de grond is bewaard. Zo bleef het uit handen van de Duitse bezetters, die er ook op uit waren om kunstschatten te roven. Wàt een zorg hebben die mensen in Vierhouten betoond, om dit schilderij te bewaren! En wàt bijzonder, dat wij zo’n schilderij dan tientallen jaren later mogen zien! Dan vergeet je de stalen entourage en dan kijk je alleen maar met ontzag naar een weergave uit 1415. Nòg vroeger dan het schilderij van Johannes zelfs.

Op het schilderij staan drie Maria’s afgebeeld, bij een open vierkant graf waar een engel op zit. Er zijn ook drie soldaten, die lekker liggen te slapen (wat natuurlijk niet mocht). Op de achtergrond is een middeleeuwse stad te zien. Het schijnt een redelijk waarheidsgetrouwe weergave te zijn van Jeruzalem in de 15de eeuw en zoiets is voor onderzoekers natuurlijk ook interessant.

Zo zijn de woorden en beelden de geschiedenis doorgegaan. In onze tijd zijn we nu aanbeland bij Passion-vertolkingen met hedendaagse artiesten, daar schreef ik op (witte) donderdag over. In vroeger eeuwen hebben de afbeeldingen van de hoofdpersonen van de woorden uit de evangelieën een uitermate belangrijke rol gespeeld. Die afbeeldingen kom je nog overal tegen: kunstschatten in musea en foto’s daarvan in tijdschriften en blogs. En de woorden worden nog altijd doorgegeven, bijvoorbeeld dat woord van de engel: “Hij is hier niet!”.

Wàt een geschiedenis!