Rode schoolmerklapjes

Duizenden oude merklapjes zijn er bewaard en die worden nu gespaard door handwerkliefhebbers. Sommige zijn echt oud en versleten, andere goed bewaard en die geven nog steeds kijkplezier. Vooral als ze van je eigen moeder of oma zijn geweest, die ze op haar beurt ook bewaard hebben, als een herinnering aan hun schooltijd. Deze lapjes worden ook wel ‘rode schoollapjes’ genoemd, omdat de kunst van het borduren op school werd onderwezen en er meestal in rood werd geborduurd. Voor dit onderwijs was speciaal licht stramien beschikbaar, met de kenmerkende ingeweven rode rand. Maar als een school dat niet had, dan kon er ook geborduurd worden op andere ondergrond, en als er tijd was dan leerde het meisje ook die rand goed afhechten, bijvoorbeeld met de flanelsteek. De zelfkant hoefde niet te worden gedaan, vandaar dat je bij dit soort lapjes vaak maar drie randen ziet die zijn afgehecht.

Meestal werd bovenaan begonnen met een rij kruissteekjes naast elkaar geborduurd. Dan volgde het ‘verzette randje’. Daarna kwam er nog een kruisje in schuine richting bij, zodat een zigzag ontstond. Tenslotte drie randjes waarbij het tellen steeds moeilijker werd.
Dan pas werd tot het borduren van de letters overgegaan. De normale volgorde in het alfabet verving men door een reeks letters in opklimmende moeilijkheid. In hoofd-drukletters werd begonnen met de zogenaamde stokletters, en de I is daarvan de eerste en de makkelijkste. Met de letters die daarna volgden zag die rij er als volgt uit: I, H, N, M, J, L, T, F, E, P, B, R, K, D.
Daarna volgden de schuine letters: A, V, W, Z, Y, Z.
En als laatste de ronde letters: U, C, G, O, Q, S.
Er waren natuurlijk ook schooljuffrouwen die dit naar eigen inzichten een beetje wijzigden, vandaar al die verschillen op de merklapjes. En natuurlijk leerlingen die met hun eigen inzichten het ook iets anders wilden.

De cijfers waren ook heel belangrijk om te oefenen, want voor het bijhouden of je al je stukken wasgoed had teruggekregen van de wasserij, werden er lapjes geborduurd waarop werd aangegeven hoeveel stuks je had van de met jouw initialen gemerkte linnengoed. Daarover later meer.

Om dit blogje te schrijven pak ik er een boekje bij, en dat begint met de zin: “Bij iedere tentoonstelling van handwerken uit vroeger eeuwen is het goed te bedenken dat er toen geen brei-, naai- of borduurmachines voorhanden waren. …. Alle kleding, tafellinnen en beddegoed moest met de hand worden gemaakt. Dat wil zeggen: patroon maken, knippen, rijgen, naaien, afwerken, merken en versieren.” Dan denk ik: ook wel lekker rustig, zonder al die machines. Op dit moment staat er al een uur een loeigrote hijskraan pal voor m’n raam te ronken. Wij leven in de tijd van volop machines!

Dus hoewel ik nog veel meer lapjes en verhalen heb klaarliggen, laat ik het hier nu bij: best wel heel erg veel herrie waarbij ik me niet goed kan concentreren.
Ik kreeg al een paar leuke reacties op de aankondiging van mijn merklapjesweek, want er zijn veel handwerksters die van deze lapjes genieten. En dan is het goed om te realiseren: vroeger hoorde dit allemaal bij de tijd dat alles met de hand moest worden gemaakt, ook wel een tijd van hard werken. Nu leven we in een tijd van de ronkende machines, die veel gemak en luxe hebben gebracht, en soms ook veel overlast. Elke tijd heeft zijn voor- en nadelen!

En elk lapje vertelt een onbekend verhaal, zoals dit laatste van deze reeks: wat zou daar onderaan zijn uitgehaald of weggesleten?