Volkstellling en volksverdriet in Bethlehem

Er was er eens een schilder, die het beroemde verhaal van de Volkstelling van Bethlehem plaatste in de tijd en de omgeving waarin hij zelf leefde. Zijn schilderij werd wereldberoemd. Breughel schilderde een Brabants dorp in de winterse middeleeuwen. Het wordt avond, de schaduwen worden langer. Maar veel mensen zijn nog buiten, want het sociale leven speelde zich in die donkere middeleeuwen vaak buiten af, zelfs in de winter.

Tussen de besneeuwde karren zien we in het midden Jozef, met een strooien hoed. Hij heeft iets bij zich waardoor je kunt herkennen dat hij een timmerman is. Hij wijst naar de drukke herberg waar hij een plekje hoopt te vinden. Maria zit achter hem op een ezel, en daarnaast loopt nog een os. In de middeleeuwen was het gebruikelijk om Jozef en Maria een centrale plaats toe te kennen in zowat alle kerkelijke kunst, maar hier zijn ze onopvallend tussen de andere mensen. Volgens de deskundigen was het de bedoeling van de schilder om op deze wijze het vergankelijke te verbinden met het eeuwige.

Of, en dat kan ook, misschien heeft het verhulde karakter van de hoofdpersonen te maken met de tijd waarin het werk werd geschilderd. Want in 1566 was er de Beeldenstorm, waarna katholieken werden vervolgd en gedwongen om hun geloof in het verborgene te belijden.

Een maand geleden hadden we de gelegenheid om dit beroemde schilderij te zien in een tentoonstelling over het werk van de schildersfamilie Breughel. Ik maakte detailfoto’s van het schilderij, maar later kocht ik een oud boek over het complete werk van Pieter Breughel en daar zijn de twee laatste foto’s in dit blogje van.

Nu is dit schilderij, na vijf eeuwen, in onze tijd geplaatst. Via die tentoonstelling. En de foto’s zijn op dit blogje geplaatst. Onder de aandacht van anderen gekomen. Onder de aandacht van vele museumbezoekers gekomen. Een afbeelding van dit schilderij stond vroeger in onze schoolboekjes, en nu kun je het in het echt bekijken. Dat is allemaal leuk.

Maar (en nu komt de wending): de tijd is verder gegaan. En in Bethlehem is het nu helemáál niet leuk, to say the least. We kunnen met onze kerstvieringen en kerstversieringen die volkstelling en die kerstnacht naar onze tijd verplaatsen. Maar het èchte Bethlehem kan niet meedoen.
De gemeente Bethlehem heeft in verband met de oorlog tussen Israël en Hamas besloten alle kerstevenementen op te schorten. De reeds aangebrachte kerstvieringen moesten weer verwijderd worden.
De burgemeester van de Palestijnse stad, 9 kilometer ten zuiden van Jeruzalem, zei “Bethlehem verkeert in rouw en verdriet. We kunnen geen feest vieren zolang we in deze situatie zitten.” De plaatselijke middenstand lijdt zware verliezen, want er is nu ook geen toerisme.

Iedereen die niet in de oorlog is verzeild geraakt, viert weer kerst in de tijd waarin wij leven, in de vorm die bij ons past en met de culturele uitingen waar we aan gewend zijn geraakt.
Als we maar blijven denken aan het èchte Bethlehem en het èchte Jeruzalem.