Fashion for God
Kerkelijke gewaden die meestal alleen op schilderijen of plaatjes zijn te zien, of achter vitrineglazen, hingen de afgelopen maanden in het museum Catherijne Convent in Utrecht, in een grote tentoonstelling onder de titel Fashion for God. Een prikkelende titel die alleszins werd toegelicht. Op de één na laatste dag van de tentoonstelling ging ik kijken en las het verhaal mee.
Na de Reformatie mochten katholieken niet meer in het openbaar samenkomen en hun kerken mochten niet meer herkenbaar zijn. In de zeventiende en achttiende eeuw waren er daarom allerlei ‘schuilkerken’ die niet vanaf de openbare weg herkenbaar waren. De gelovigen beleefden hun geloof achter gesloten deuren, maar hadden behoefte om in die tijd van verdrukking toch de eigen identiteit te benadrukken. Dat deden ze o.a. doordat de voorgangers schitterende gewaden droegen. Veel van deze gewaden zijn bewaard gebleven en waren te zien op de tentoonstelling.
Als binnenkomer twee koorkappen, die werden gedragen door de aartsvaders van de katholieke kerk in Nederland. De geborduurde en met goud versierde lange stroken heten aurifriezen. Op deze stroken zijn acht van de twaalf apostelen afgebeeld. Vermoedelijk is deze koorkap in gebruik geweest in het Goudse Catharinaklooster. (Daar had ik deze een half jaar geleden ook zien hangen, en daar toen ook over geblogd.) Bijzonder om deze schitterende gewaden nu van zo dichtbij te kunnen zien, zònder vitrineglas, net als bijna alle andere tentoongestelde objecten.
En nog een detail, omdat het kàn:
Niet alleen de priestergewaden werden rijk versierd en gemaakt van kostbare stoffen, ook altaarvoorzetsels (antependiums) droegen bij aan de betovering door het gebruik van schitterende goudborduursels.
En ook kralen werden ingezet om de schittering te vergroten, zoals bij deze koorkap en antependium uit een schuilkerk in Haarlem. De kleuren zijn nog net zo sprankelend als 350 jaar geleden.
Wie maakten die gewaden? Waren dat alleen mannen? Dat denken velen, maar in de tentoonstelling werd duidelijk dat er veel geborduurd is door vrouwen. Er was niet alleen een verbod op openbare kerkdiensten, maar in die zeventiende eeuw mochten er ook geen kloosterorden meer zijn waar vrouwen konden intreden. Sommigen kozen toch voor een religieus en ongehuwd leven, waarbij zij zich wijdden aan het borduren. Deze ‘geestelijke maagden’ werden ‘kloppen’ genoemd.
Vanaf de zestiende eeuw gelden er nieuwe voorschriften voor kerkelijk textiel. Er komen nieuwe verplichte stukken bij, en er wordt officieel vastgesteld welke kleur bij welke gelegenheid moet worden gedragen door de priester. In het spanningsveld tussen oud en nieuw kunnen de vrouwen volop worden ingezet in het voldoen aan alle eisen vanuit Rome. Er is nog enerzijds de middeleeuwse traditie met vaste vormen, en anderzijds wordt er ook aan de kerkdeuren geklopt om mee te doen met nieuwe modes.
Dat laatste is vooral te zien in de bloemenkazuivels, die voor een nieuwe tijd gemaakt werden. Barok en Renaissance hebben voor een nieuw modebeeld gezorgd en die modes werden nu ook in de kerk toegelaten.
Weelderige bloemen omlijsten de aloude madonna’s, het wordt allemaal wat vrolijker en minder zwaar.
De kerkelijke kunst was in eerste instantie bedoeld om de verhevenheid van de priesters boven het kerkvolk te benadrukken en af te dwingen. De kleding was imponerend en gezagvergrotend. Maar ook werd de kerkelijke kunst ingezet om het hemelse te ‘verluchtigen’, om de blijdschap over Goddelijke wendingen op aarde uit te drukken. Via eeuwenlange interpretaties is telkens vorm gegeven aan bijbelse verhalen. En nu met bloemen! Dit blogje sluit af met een detail van het bloemen-antependium, waar bezoekers tot op twintig centimeter afstand gewoon naar konden kijken. Geen glas en geen geestelijke die je tegenhield. Gewoon gaaf en wat je zou kunnen noemen: bijna goddelijke schoonheid.
Meer lezen? Wellicht is dit interessant...
4 gedachten over “Fashion for God”
Heel erg mooi, bedankt voor het delen van je foto’s en de informatie.
Groet, Lyn
En jij bedankt voor je mailtje, wat voor mij de doorslag gaf om op de valreep toch nog naar deze tentoonstelling te gaan! Ik wist er al wel van, maar dat laatste zetje heeft geholpen.
Wat een mooie gewaden en borduurwerk. Ik ben ooit tijdens een vakantie in Italie ook in het Vaticaanmuseum geweest, daar zag ik ook de mooiste gewaden met hun borduurwerk. Het vervaardigen van dit borduurwerk is figuurlijk monnikenwerk.
Bedankt voor je reactie, Jannie, die ook duidelijk maakt dat zulke museumbezoeken veel indruk maken en die indruk blijft ook lang hangen. Wij kijken nu naar die gewaden op een afstand van een paar honderd jaar, en dan maakt het al indruk, maar dan kunnen we ons er ook wat meer bij voorstellen dat het voor de mensen tòen enorm imponerend en indrukwekkend is geweest. En zéker als die gewaden dan werden gedragen in een gebouw wat van zichzelf ook al een beetje donker, geheimzinnig, gevuld met wierook etc. was. Het was een totaalbeleving.