Tentoonstelling Blauwverven en blauwdrukken in Borne

Blauwverven en Blauwdrukken zijn twee ambachten die zo belangrijk waren dat ze op de Werelderfgoedlijst van Immaterieel Erfgoed staan. Het zijn arbeidsintensieve ambachten die nauwelijks meer beoefend worden in Nederland, maar die weer opnieuw in de belangstelling staan. Museum Bussemaker heeft een langlopende tentoonstelling B.L.A.U.W. die veel publiek heeft getrokken, maar nu bijna ten einde is, nadat de tentoonstelling zelfs nog verlengd is geweest. Een week voor het einde gingen wij kijken, en in dit blogje doe ik verslag. De eerste foto toont de gang van het oude linnenhandelshuis, wat ook buiten de exposities de moeite waard is om te bezoeken.

Blauwdrukken is eeuwenoude techniek om stoffen te bedrukken met prachtige blauwe kleuren en verfijnde patronen. In Aziatische en Afrikaanse wordt indigo al heel lang gebruikt als verfstof. In Europa werd vanaf de middeleeuwen de verfstof wede gebruikt, die lang niet zo kleurvast was. Vanaf de VOC-tijd werd er ook indigo naar Nederland gebracht en dat werd gelijk een zeer gewilde verfstof, die ook volop in de streekdracht werd verwerkt. Nederland groeide zelfs uit tot het Europese centrum van de katoendrukkerij.

Indigo is een uitdagende verf omdat de grondstof niet oplosbaar is in water. Om het te kunnen oplossen moet het eerst een scheikundige verandering ondergaan. Als een ondergedompeld doek uit de ketel wordt gehaald (te zien op de foto van de foto hierboven), combineert het indigo zich met zuurstof uit de lucht en verkleurt het eerst geel en groen, en daarna pas blauw. Het was een lastig proces om te beheersen, en er is veel geëxperimenteerd met allerlei oplosstoffen.

Borne was de bakermat van de textielindustrie in Twente. Eeuwenlang verdienden boeren een extra inkomen met het handmatig weven van linnen en katoenen stoffen. Wevers en spinsters vestigden zich vaak in de buurt van de ververijen. Op deze foto uit 1953 zijn de laatste rokkenwevers te zien, daarna werd het allemaal door machines overgenomen. Handgeweven rokken werden in het hele land gedragen.

En hoofddoeken! Die dienden in de eerste plaats als bescherming tegen koude en vocht, maar ook tegen felle zon. Deze doeken uit Staphorst hebben verschillende maten en motieven. Die motieven kregen namen als ‘guldens’, ‘kwartjes’, ‘veertjes’, ‘gespjes’, ‘schoteltjes’ en dergelijke. Iedereen droeg zulke doeken. In Staphorst groeide het bedrukken met stempels uit tot volkskunst. In de expositie waren verschillende oude stempels te zien van de firma Vloedgraven.

De tentoonstelling is geïnspireerd op het onlangs verworven patroon- en receptenboek uit 1811 van Johannes Mulder, een gerenommeerd blauwdrukker en verver uit Borne. Zijn historische patronenboek met receptuur uit 1811 bevat ontwerpen die nog steeds actueel zijn. En dat is extra interessant omdat de belangstelling voor blauwdruk toeneemt.

Tenslotte nog een foto van een weergave van hoe blauwdruk en batik – allebei uitsparingstechnieken – over de hele wereld is toegepast, en een grote plek heeft gekregen in vele culturen.

Hier kun je nog een samenvatting lezen van deze tentoonstelling, maar je weet maar nooit hoe lang zo’n pagina blijft bestaan.
In ieder geval is duidelijk geworden dat de eeuwenoude techniek van blauwdruk nog wèl blijft bestaan, en opnieuw in de belangstelling komt.
En voortaan kijken we met nog meer bewondering naar oude doeken en kleding, waarvan we weten dat het zo arbeidsintensief is geweest om te verven.